Հայաստանի Հանրապետության ազգային հարստություններից է լավաշը՝ հայկական հացը: Հայաստանում լավաշ հացը հայտնի է մեր թվարկությունից առաջ առաջին հազարամյակից: Արտաշատ քաղաքի պեղումների ընթացքում հայտնաբերվել է այդ
ժամանակաշրջանի գետնափոր թոնիրը, որն էլ համարվում է հայկական խոհանոցի առաջին գործիքը: «Լավաշ» բառի հիմքում պատրաստման եղանակն է ընկած. խմորի գունդը գրտնակում, լավ բացում են, հետո ձեռքի հմուտ շարժումների միջոցով մի ձեռքից նետում մյուսին՝ լավ քաշելով-բացելով խմորը:
Էստեղից էլ լավքաշ-լավաշ անունը (լավ քաշած): Նման ծագում ունի նաև մատնաքաշը, որն էլ նշանակում է մատներով խմորի երեսին ակոսաձև նախշեր քաշած: Եթե երբևիցե մասնակցեք լավաշի թխման արարողությանը, ապա կհամաձայնեք, որ այն հայկական խոհանոցի ամենահետաքրքիր ու ամենաբարդ արարողություններից 1-ն է:- Գրում է
Յանետա Արշակյանը: «Հայկական ժառանգական խոսվածքի ծագումնաբանական բառարանի մեջ» նշվում է, որ «լավաշ» բառը ծագում է նախահայերեն law-բառից, որը կոչվում է «հարթ»։ Միջին հայերենի մեջ արդեն lawš բառը կոչվում էր «հարթ բարակ հաց»: Հայաստանում լավաշի տարածվածության մասին վկայում են հնեագիտական
պեղումների հետևանքով հայտնաբերված թոնիրները ու էնտեղ մնացած լավաշի մնացորդները։ Վա ռված լավաշի նման կտոր հայտնաբերվել է քսաներրորդ դարի սկզբին Հայաստանի միջնադարյան մայրաքաղաքներից մեկում՝ Անիում՝ Գագկաշեն եկեղեցուց ոչ շատ հեռու)։ Լավաշի մնացորդը քաղաքի պեղումների ժամանակ է հայտնաբերվել, որը իրականացվել է Ռուսական
հնագիտական կայսերական միության կողմից։ Հայաստանում թոնիրի վաղ շրջանի նմուշներ են հայտնաբերվել Լճաշենի բրոնզեդարյան դամբարաններում, Արտաշատում (հացթուխի և երկաթագործի թոնիրներ), Դվինում ու ուրիշ հնավայրերում։ Ամենատարածված տեսակը ունի 40-60 սմ տրամագիծ, 1,2-1,5 մ խորություն: Օգտագործվում է հաց (լավաշ, բոքոն և
այլն) թխելու, կերակուր եփելու, կաթնամթերք պատրաստելու, գլխատունը տաքացնելու համար։ Թш ղվել է գլխատան կենտրոնում կամ առանձին կառույցում (թոնրատուն), որի առաստաղին բացված երդիկի միջոցով հեռացել է ծուխը։ Խոնավությունից զերծ պահելու համար թոնիրը երբեմն թա ղվել է տան հատակից 40-60 սանտիմետր բարձր թմբի մեջ՝ թոնրի շուրթերը թմբին հավասար։ Ջերմությունը
երկար պահպանելու համար թոնիրը երբեմն պատվում է 20-25 սանտիմետր հաստությամբ աղի կամ ավազի շերտով։ Օդի հոսքը ապահովելու և կր шկը բп րբոքելու համար թոնրի ներքևի մասից խողովակներով կամ էլ սալաքարերով պատրաստված 1,5-3 մետր երկարությամբ օդամուղը թեքությամբ դուրս է բերվում գետնի մակերես։ Թոնիրները ծածկվել են կավե կամ էլ թիթեղյա կափարիչներով։ Դրանց նախշազարդ նմուշները գտնվել են Դվինում։
